BQK publikon studimin mbi ngarkesën me borxh të ekonomive familjare në Kosovë

Banka Qendrore e Kosovës (BQK), me qëllim të sigurimit të një mjedisi sa më të favorshëm për zhvillimin e sistemit financiar dhe mbështetjes së stabilitet të tij, ka realizuar studimin e dytë me radhë për vlerësimin e ngarkesës me borxh të huamarrësve në sektorin financiar të Kosovës, përkatësisht ngarkesën me borxh të ekonomive familjare në Kosovë.

Qëllimi kryesor i studimit është të vlerësojë nivelin e ngarkesës me borxh të klientëve individualë kreditorë dhe të njësisë së tyre familjare. Përveç kësaj, studimi synon të identifikojë trendet e kreditimit, dallimet e mundshme në këto trende sipas karakteristikave socio-demografike dhe socio-ekonomike, si dhe modelet e huamarrjes, posaçërisht identifikimin e huamarrjes së shumëfishtë në institucione të ndryshme dhe sektorë të ndryshëm dhe ndërlidhjen e tyre me problemin e mbingarkesës.

Studimi është realizuar me të dhëna të muajit mars 2021, nga pothuajse të gjitha institucionet kredidhënëse në Kosovë (9 banka dhe 9 institucione mikrofinanciare), si dhe me përfshirjen e gjithsej gamës së produkteve kreditore për segmentin e kredive ndaj ekonomive familjare. Burimet kryesore së të dhënave për studim ishin Regjistri i Kredive të Kosovës (RKK), si dhe institucionet bankare dhe mikrofinanciare kredidhënëse. Burim shtesë i informacionit për vlerësimin e ngarkesës me borxh të ekonomive familjare ishte edhe një anketim mbi ngarkesën e ekonomive familjare, i kontraktuar nga BQK dhe i realizuar nga kompani vendore e hulumtimeve të tregut. 

Ngarkesa me borxh e ekonomive familjare nuk ka definicion dhe mënyrë standarde të vlerësimit, për shkak të natyrës multidimensionale të problemit të ngarkesës/mbingarkesës. Studiuesit përdorin një sërë treguesish të ndryshëm për të vlerësuar aspekte specifike të ngarkesës, në mënyrë që të arrihet një pasqyrë më reale e problematikës. Andaj edhe në këtë studim, vlerësimi i ngarkesës është realizuar përmes disa treguesve objektivë dhe subjektivë, të cilët vlerësuan aspekte të ndryshme të mbingarkesës dhe të cilët së bashku japin informacion më gjithëpërfshirës mbi gjendjen e ngarkesës së ekonomive familjare në Kosovë.

Gjetjet e studimit sugjerojnë se pjesëmarrja e ekonomive familjare të mbingarkuara me borxh – shuma e  kësteve mujore për huat tejkalon 50 përqind të të hyrave mujore –  shtrihet në intervalin ndërmjet 27.4 dhe 11.7 përqind, kur merren për bazë të hyrat e huamarrësit, përkatësisht të hyrat e gjithë njësisë familjare. Vlerësimi i nivelit të ngarkesës bazuar vetëm në të hyrat e huamarrësit mund të reflektojë mbivlerësim të gjendjes së ngarkesës, për shkak të mos përfshirjes së të hyrave të bashkëhuamarrësve. Në anën tjetër, në vlerësimin e nivelit të ngarkesës me të hyra të ekonomisë familjare, për shkak të mungesës së informacionit për borxhin e mundshëm të huave të anëtarëve tjerë të familjes, mund të kemi pasqyrë të nënvlerësuar të nivelit të ngarkesës. Prandaj për arsyet e më sipërme të ndërlidhura me mungesën e të dhënave por edhe kualitetin e të dhënave për njësinë e ekonomisë familjare, nuk mund të sugjerohet për nivel specifik të mbingarkesës, por sugjerohet që shkalla e ekonomive familjare të mbingarkuara me borxh të huave të shtrihet në intervalin ndërmjet rezultateve të indeksit të ngarkesës së huamarrësit dhe indeksit të ngarkesës së ekonomisë familjare. Studimi sugjeron që kriza pandemike COVID-19 ka ndikuar në rritjen e  mbingarkesës së ekonomive familjare për mesatarisht 2 pikë përqindje.

Studimi sugjeron që mbingarkesa me borxh asocohet me huamarrje të shumëfishtë dhe performancë më të dobët të pagesës. Tendencat e mbingarkesës ishin më të larta për ekonomitë familjare të huamarrësve me vonesa në pagesën e kësteve kreditore. Po ashtu problemet me performancë të pagesës, si dhe me mbingarkesë shpeshtoheshin me huamarrjen e shumëfishtë, posaçërisht në institucione të ndryshme. Nivelet më të larta të mbingarkesës ishin në pothuajse 90 përqind të rasteve të shprehura në mesin e huamarrësve të shumëfishtë nga institucione të ndryshme.